Senin, 26 Maret 2012


KUDHI
            Nek cara wong mbang kana jere gaman kudhi gaman meteng, sekang wujude gaman kuwe njembluk nggon wetengane, sejen karo gamane wong nang daerah liya. Jere, kudhi gamane wong penginyongan, gamane Kang Carub Bawor.  Gaman kiye kepenak nggo gawe tataran wit glugu tumrape tukang nderes, utawa negor pring nang tukang brubuh pring. Ana maning sing jere gaman kiye kepenak nggo meres lan nggepuk utawa mbelah degan. Nggo nisiki pring usuk karo reng, utawa gawe plupuh nglengkapi amben utawa lincak, jere ya anu kepenak pisan.  
          Salah sijine wong sing duwe kudhi ya Kang Golan. Kudhine Kang Golan landhepe ngedab-edabi, ana istilah meh pitung penyukuran, jerene. Nggel dina kudhi kuwe deasah nggo ngodhe brubuh negor-negor kayu apa baen, melu juragan kayu.  Ningen kudhi kuwe agi ketriwal mbuh nang ngendi parane. Jalaran kaya kuwe merekna Kang Golan ora bisa kerja, bebeh nganggo kudhi liyane, njuran ketungkul meng-mengen mikirna ilange kudhi kuwe. Nggole takon jane wis deratani kabeh anak bojone lan tanggane ora nana sing keliwatan, ya ora nana sing ngerti kudhi kuwe. Malah nggole nakoni anak bojone karo kesuh ngomeh-ngomehi. Ana maning malah suudzon maring tukang rongsok, tepak ngawak karo  dheweke nggole klakon dadi tukang rongsok. Melasi pisan Kang Golan, sering keton nggole nglangut mikirna kudhi.
            Asal-asale kudhi kuwe anu ora kejarag nggole nduwe. Kang Golan wektu lagi mlaku-mlaku esuk bar subuhan sekang mesjid, nang pinggir gili gedhe nemu wesi gepeng kandele rong senti lan dawane kira-kira rong kilan. Deemper-emper pir trek tronton sing kejeglong nang jugangan dalan bodhol, tur maninge dalane ya agi padha akeh sing bodhol angel depilih sing langsam. Gageyan wesi kuwe nang Kang Golan deitha-itha kayane nggo gawe gaman maen pisan, gaman kudhi karepe. Temenan, wesi kuwe seminggu dadi wujud kudhi bar degawa maring empu tukang gawe peralatan wesi. Turahane wesi kon degawe gaman liyane. Isih ana maning, nggole nggarani kudhi ngojari kudu nganggo galih kayu klandhingan utawa lamtorogung. Ora kena degambarna senenge Kang Golan duwe kudhi kuwe, jere marem banget rasane.
             Wis rong minggu ilange kudhi kuwe. Kang Golan gageyan mangkat usaha takon maring wong pinter mbok menawane bisa nuduhna kudhi kuwe. Durung tekan nggone, Kang Golan kepapagan kancane sing biasa nyambet gawe bareng negor-negor kayu. Kang Golan keton mandan klicutan, kepengin nyimpangi napine ora bakalan, wis kadhung adu arep. Kang Golan malah keton celala-celili. Age-age kancane Kang Golan mepekna.
            “Pernahe mbepleng temen. Ora tau-tau Rika kedhangkrakan mengeneh-ngeneh agep mengendi jane? Agep menggone inyong apa?”
            Amleng. Kang Golan ora gageyan nyauri. Keton angel pisan nggole arep ngomong. Buyar kabeh angen-angene nggole arep takon masalah kudhi maring wong pinter sing omahe cedhek genohe kancane kuwe. Tas kresek sing decangking sing isine werna-werna bakalan ora sida tekan tujuane, mampir ndekem nang nggone kancane.
            “Oh, ya-ya! Inyong agep menggone Rika. Wis suwe ora ketemu. Kepengin gendhu-gendhu rasa karo Rika. Kangen karo banyolane Rika sing merekna nglangeni, merguyokna lan bisa ngilangi setrese inyong”.
            “Ya, wis, mayuh gageyan maring nggone inyong mumpung bojone inyong miki esuk  sekang pasar sungan tuku panganan kena nggo kanca gendhu-gendhu rasa”.
            “Lha, Rika mandan perlente mikine agep mengendi jane? Apa inyong ora ngganggu acarane rika?”.
            “Ora susah depikir. Inyong mung agep klinthung sedhela nggolet mbako. Jane ya anu isih nduwe mbako sendhing-nding, kena nggo rong dina. Tuku maning nggo persediaan. Ora sida lunga, ya ora apa-apa. Ngesuk maning esih ana dina”.
            Tekan omahe kancane. Tas kresek sing isine werna-werna deulungna Kang Golan maring kancane kuwe, sing janjane ya mandan owel nang ati. Banjuran wong loro padha dopokan ngalor-ngidul, deselani gemuyu seger pisan karo nyruput teh tubruk. Sedawane padha dopokan ora keri padha nglinting mbako mbali klembak menyan desogi wuwur rajangan cengkeh sendhing, wis, nyamleng pisan jerene. Nggalieng pisan ketone wong loro nggole padha udud.
            “Oh ya, Kang Golan, Rika detakokna juragane,  kenangapa ora tau mangkat kerja”.
            “Domong si domong, inyong maring ngeneh agep takon masalah kerja”.
            “Seplok Rika pamit jere arep rewang nang nggone tanggane sing mbarang gawe, pleng claleng ora keton, nang ngendi baen jane!”.
            “Wis ora susah takon werna-werna, inyong ngesuk agep mangkat kerja”.
            “Nah, kaya kuwe! Kudhine rika sing deselangna juragane selagine Rika pamit wis kangen decekel Rika!”.
            Mak tratab, Kang Golan kayong kaget sangkete. Kang Golan thenger-thenger nylongob karo matane mandeng rangken ora kemedhep, mata walangen. Udud sing semelap nang drijine Kang Golan, sing nembe dedudut sekang lambene, ora krasa ucul tiba nyemplung maring gelas wedhang teh tubruke Kang Golan.
                                                                                                Kebarongan, 30 Mei 2011
                                                                                               



     
           
                
             









Cerpen Banyumasan


NGANTRI CUKUR
            Udan mbregejeg sedina med, ora patia gedhe, ora ana mandhege. Pating sliwer wong mlaku padha payungan, sing nunggang montor padha mantelan, ana sing ngoyos selek kepengin tekan. Mbang bludhus, inyong mlebu maring nggon tukang cukur lanang sing mandan laris langganane inyong, sing genohe nang prapatan mandan ramen. Umah-umahan nggon cukuran ora patiya amba delengkapi  kaca pengilon kiwa tengen ngarep mburi. Radio cilik sing degantung nang pojokan agi nembang “Tamba Ati” nggone Kyai Kanjeng Emha Ainun Najib, pernahe sekang radio Dakwah. Nang kono wis agi akeh sing ngantri, ana wong lima: bocahe loro, nom-noman loro, wong tua siji, sing agi decukur siji. Ndilalah sing biasane tukang cukure ana sing ngrewangi, dina kuwe ora mangkat jerene agi mriyang, mbuh mriyang apa ora desebutna.
            Wis kadhung mlebu, karo maningen ketone udane angel gole liren sebabe mendhunge putih, inyong njagong ngenteni giliran karo nulis jeneng lan tanda tangan nang daftar hadir. Inyong ngrogoh dompet nang sak agep niliki cathetan kertu cukur wis ping pira gole cukur nang kono, angger genep ping papat nang cathetan kertu cukur  sing ping limane gratis, genep ping sepuluh dewei hadiah tudhung plastik werna putih gambare tukang cukur kuwe lan ana tulisane, sing ndhuwur “Sanalika” jenenge tukang cukur kuwe, sing ngisore “Becik ketitik ala ketara”, ana sing klakon nambahi nggo iseng nang ngisor tulisan kuwe, ”Becik ketitik ala rupane”.
Wah, sing padha agi ngenteni giliran cukur pating klesed  keton gole ora sabar sebabe wis sore, wis arep wektu Ngasar. Siji loro lemud doreng aedesegypsi pecicilan ngang-ngung ngintip-ngintip selane kulite wong sing nang kono.  Sing jenenge ngenteni ora deora ya anu mblengeri, etungan semenit kayong etungan sejam, suwe pisan. Sing biasane paling mblengeri ya ngenteni wong  cukur model-model, sing pangrok, sing kucir, sing model njlirit nang ndhuwur kuping kaya iwak sepat, sing model artis-artis Korea. Utawa wong tua sing gole cukur ndadak karo desemir, keton nggole ora ngilo wonge wis keton tua manike wis modod munggah mudhun kaya pirnang utawa tlerep gombel, lan maninge mandan nyempirut kulite, napine rambute esih ireng ora mathuk ora kewes. Ningen ya kaya kuwe, jere men tampilane keren lan semringah, keton enom maning, keton gole bered utawane puber maning.
            Siji-siji sing decukur model biasa ora nganti limang menit sepuluh menitan rampung. Ana bocah cilik sing agi decukur malah nangis. Jalarane agi decukur kenang ceguken, rogeh. Dadine tukang cukur ora teyeng ngepas dawane sepira rambute, gole cegukan kerep ndadekna cukurane pating njluwag dawa cendhek, malah ana sing nandhes, poak. Lha nang kono sidane dealusi decukur cendhek kabeh agep plonthos, gundhul. Bocahe mewek-mewek ndeleng raine dhewek nang kaca. Bocahe keton kesuh pisan. Sidane bocah kuwe, ora pamit ora ngapa, ora mbayar ora ngapa, metu mlayu kudanen gundhule. Sing nang kono kabeh padha gemuyu kepingkel-pingkel ora rampung-rampung termasuk tukang cukure karo ngelus-ngelus jenggote. Malahen angger wong tua gemuyu kaya kuwe kayane gelem sing  kepuyuh jalaran onderdile wis padha kendho. “Men jorna baen, anu wis biasa cukur ngeneh, tanggane inyong kono wetan, ora apa-apa”, ujare tukang cukur kuwe.
            Sikine, sing  decukur gilirane wong tua sing kudu karo nyemir. Rambute pancen wis keton dawa, semirane wis njepluk, separo rambute wis balik ngasal putih separo nggon bagian ngisor pokole. “Aja kelalen semire sing maen, sing mandan larang ya kena, ora apa-apa”, ujare wong tua kuwe. Tek rasa tambah suwe maning inyong gole ngenteni, semiran sing maen genah lewih suwe gole ngolesna lan lewih ngati-ati. Sifate inyong sing jenengane ngenteni apa baen sing mandan suwe merekna kebelet maring mburi, beol utawane berak. Mangkane nang kono ora nyediakna tempat sing nggo kebelet, kudu maring mbang kana nang sebrang ndalan nggon WC umum, sing sethithike sewu rong ewu kudu mbayar. Wis ora kena detahan, inyong gagean pamit metu maring nggon sing detuju, ngoyos jalaran esih udan.
            Ngelet ora nganti rong puluh menit inyong wis mbalik maning. Nang kono wong tua kuwe esih derumat, agi decukur brengose lan jenggote. “Aja kelalen tambah pijet, sirahe inyong mandan mod-mod mumet awit winginane”, wong kuwe nyela maning. “Asem renganen, tambah suwe maning  ngger kaya kiye”, pikire inyong. Apa enggane inyong batal cukur, wis risih pisan rasane rambute wis nggepok dawa maring kuping. Inyong ngrasa kayong arep ora sabar, clingukan kepengin pamit. Ningen inyong kemutan nglakon agi decukur karo dewei pengemut-emut nang tukang cukur kuwe, “Dadi wong kudu sing sabar, wong sabar larang regane. Sabare wong tani kena nggo conto awit nandur tekan ngundhuh! Wong sabar subur”. Aku kudu sabar ngenteni, masa ora rampunga kari gilirane inyong ikih, ora kaya sabare nunggu rampunge kasus koruptor sing nilaine milyaran sing ketone arep ora rampung lan ora nggenah pok buntute.       
            Giliran mijet, tukang cukur kuwe karo nyambi aweh pengemut, mbuh nggo sapa, kaya-kayane nggo sing agi depijeti karo inyong sungan, “Sing akeh-akehe wong ora padha krasa degrogoti umur saben dina, jane gari sepira turahane urip inyong padha. Saben-saben kethone angger ana wong mati, ya wong liya baen sing agep mati, inyong kabeh keton-ketone arep urip selawase. Padhahal, urip sing sejatine lan arep selawase, ya nek seuwise mati.  Kari inyong kabeh padha ngerti apa ora, padha nguri-uri nggo urip selawase apa ora ”. Wong sing agi depijet keton nang kaca nggole beda srapatan raine, semu pucet lan  thenger-thenger nampa pengemut kuwe.  Inyong ya mandan ngrasa klicutan  kesemprot pengemute tukang cukur kuwe, blangkemen ora teyeng ngomong apa-apa nandhes nang ati.
            Rampung mijet tukang cukure gligat-gligut mandhan njekethet ora age-age mrentah inyong dekon njagong nang kursi cukur, malah pamit kebelet maring mburi karo agep perlu Ngasaran jalaran wektune wis mepet. Sisan nggawe inyong melu-melu ngayahi perlu. Ora nganti kesuwen tukang cukure wis mbalik maning nang kono karo inyong. Sing kudune wektu kuwe esih padhang nggembrang ningen mendhunge kandhel merekna peteng ndhedhet kaya wis liwat wektu Maghrib. Bareng karo bledheg ngampar-ngampar debarengi udan deres inyong dekon njagong nang kursi cukur. Slimut cukur degubedna maring awake inyong. Dewiwiti cukur nembe pirang gleseran ana bledheg seru pisan kaya-kaya nyaut umah cukuran kuwe. Mak bet, listrike mati. Tukang cukure gremetan age-age nyuled lilin. Detunggu ngasi lilin sing desumed arep entong sepertelon, listrike ora murub-murub.
            Inyong ora wani ngomong apa-apa. Udan gemrejeg kaya-kaya agi nutupi kabeh dalan pikiran kejaba nggo mikirna rampunge gole cukur. Sirahe inyong tek elus-elus karo tek deleng riyem-riyem nang kaca durung separo acan sing decukur. Cukurane inyong mesti kudu rampung, mbuh kepriwe carane. Ningen, tukange cukur wis ngomong peralatane dina kuwe agi ora lengkap, aki batre lan batu batre nggo nguripna mesin cukur utawa undhuk ora kegawa keri nang umah. Lampu senter ces-cesan ya ora kegawa, apes pisan pancen. Inyong ora bakalan ngomong “kepriwe jane” maring tukang cukure. Tukang cukure keton gole krasa salah. Age-age tukang cukure nyandhak hp-ne nang meja nelpon wong ngumah dekon nggawakna alat-alat sing dekarepna.
            Wektune wis maghrib keprungu kenthong sekang mesjid. Listrik durung murub acan. Udane wis mandan alon. Sing detelpon nang tukang cukure durung teka-teka. Inyong esih njagong nang kursi cukur esih degubed slimut cukur, anget, ningen gemrungsung pikirane lan kemranyas atine. Lemud sing padha golet pakhal wengi mulai ambrung ngrubung menclok siji-siji nang sikile inyong, nyokot, napine ora tek rasa, lewih penting ngrasakna cukur durung rampung. Sida-sidane inyong decukur karo gunting alon-alon deobori karo lampu senter sing nembe teka. Ora pikiran cukurane kaya ngapa. Sing penting rampung.  
  
                                                                                    Kebarongan, 12 Maret 2012               
                                                                                    Sugiharto
                                                                                    MA Wathoniyah Islamiyah
                                                                                    Kebarongan, Kemranjen, Banyumas









Senin, 20 Februari 2012


KADAL IJO

            Sudah berkali-kali aku mencoba ingin menangkap kadal ijo di lingkungan rumahku. Secepat kilat kadal ijo itu melesat meloncat, berganti warna saat aku mengerdipkan mata, lalu menghilang. Saat aku lengah kadal ijo itu muncul lagi. Begitu seterusnya, menggoda dan mempermainkan mata.
            Orang lain mengatakan bunglon, bengkarung, tapi aku lebih suka ikut lingkunganku menamakan kadal ijo. Sudah pernah aku mendesak mereka untuk mengatakan itu bunglon, mereka seolah mencibirku menolak nama itu. Mereka bersikukuh tidak menerima nama yang lain selain kadal ijo.
            Seperti aku, orang biasanya jadi berpikir, merenung dan bertindak karena adanya rangsangan dari luar dirinya. Adanya kadal ijo di lingkungan rumahku menambah daftar pikiran, renungan dan tindakan yang baru pada diriku. Tadinya aku ingin membuang jauh-jauh masalah kadal ijo itu, tapi rupanya tetangga di lingkunganku juga ikut terusik mendesak aku dan seluruh warga supaya secepatnya menangkap  kadal ijo itu karena sebagian generasi dari warga seumur-umur belum pernah melihat kadal ijo. Tersebarlah wara-wara kepada seluruh warga untuk menangkap kadal ijo itu. Kadal ijo itu semakin sempit ruang geraknya.
            Tiap warga yang terusik dan tertarik dengan hadiah yang tersedia untuk menangkap kadal ijo itu, memasang jerat di masing-masing tempatnya. Jerat-jerat yang dipasang beraneka bentuk dari yang tradisional memakai peralatan sederhana seperti dari bambu sampai memasang peralatan yang memakai elektronik, tapi belum ada yang memakai kamera monitor yang bisa dikendalikan dari jarak jauh dan secara otomatis  dapat menangkap kadal ijo itu. Tetapi selama itu, tidak ada orang yang melaporkan tertangkapnya kadal ijo itu. Yang tertangkap jenis kadal-kadal yang lain selain kadal ijo. Saking sulitnya menangkap kadal ijo itu, orang lalu melupakan seiring lamanya waktu menunggu dan rusaknya peralatan jerat yang dipasang di masing-masing tempat. Kadal ijo itu tidak lagi menjadi incaran warga.
            Dalam situasi terlupakan, kadal ijo itu muncul lagi. Kali ini kemunculan kadal ijo itu bertambah banyak kelipatannya menjadi bermunculan di tiap-tiap rumah tangga. Tidak ada keluarga yang terlewat dari menyebarnya kadal ijo itu. Tiap keluarga jadi sibuk terperangah memikirkan kadal ijo itu. Aku berembuk dengan keluargaku mengapa kadal ijo itu bisa sampai dan masuk di lingkungan keluargaku. Mungkin keluarga-keluarga lain tidak berbeda dengan keluargaku menyoal kadal ijo itu. Tiap keluarga tidak ada lagi yang merasa asing dengan kadal ijo. Hanya saja tiap keluarga merasa kesulitan unutk menangkapnya. “Bisa dikenal, bisa dilihat, sulit dijerat, sulit ditangkap, muncul begitu cepat dan menghilang begitu cepat”.
            Kemunculan kadal ijo pada tiap-tiap keluarga mendatangkan masalah baru merebaknya penyakit borok pada tiap-tiap keluarga. Tadinya orang hanya merasa mengeluh gatal-gatal kulitnya. Kemudian gatal-gatal menjadi bintul-bintul yang apabila digaruk lecet mengeluarkan cairan putih. Jadilah borok menyebar di masing-masing keluarga. Hanya warga yang berperilaku bersih tentunya dapat terhidar dari penyakit borok. Berbagai media mengekspos merebaknya penyakit borok di lingkungan desaku. Menyebarlah berita penyakit borok ke seluruh antero daya jangkau mass media itu. ***
            Namanya Selo. Karena sudah usia lanjut, orang memberi nama Kaki Selo. Selo artinya batu. Seperti namanya, orangnya keras seperti batu perangainya. Keseharian pada usia muda mencari ikan dengan jala. Kini pada usia tua beralih profesi berternak, mencari dan berburu kadal ijo. Entah mengapa kadal ijo menjadi penopang hidupnya hingga mengantar anak-anaknya menuju kehidupan yang layak dengan bekerja di manca negara. Kini Kaki Selo tidak lagi punya anak yang tinggal di rumah, semua anaknya sudah mandiri. Artinya Kaki Selo hanya bersama istrinya Nini Selo di rumahnya dibantu empat orang laki-laki mengurus Kadal Ijo.
            Keluarga Kaki Selo sewaktu anak-anaknya masih kecil, masih berkumpul, merupakan keluarga yang diasingkan tetangganya dan orang lain. Mereke semua mengidap penyakit kulit berupa borok. Sampai pada suatu saat Kaki Selo dalam mencari ikan dengan jala tak sengaja mendapatkan seekor kadal ijo. Kadal ijo kemudian dibawa pulang bersama ikan-ikan yang diperoleh dari sungai. Dengan diam-diam Kaki Selo mengolah kadal ijo itu kemudian dimakan bersama keluargnya. Selang beberapa waktu kemudian Kaki Selo dan seluruh anggota keluarganya sembuh dari penyakit borok. Mulai saat itu tetangga dan masyarakat sekitar tidak lagi mengasingkan keluarga Kaki Selo. Dan Kaki Selo dari kejadian itu lebih sering berburu kadal ijo daripada mencari ikan.
            Aku bertandang ke rumah Kaki Selo untuk meyakinkan kebenaran khabar tentang ternak kadal ijo. Rumahnya jauh sekali di tepian hutan. Harus ditempuh beberapa jam untuk sampai ke rumahnyaa, itupun harus dengan kendaraan roda dua dan masih ditambah jalan kaki. Orang tidak akan kesasar nencari rumah Kaki selo karena ada rambu-rambu jalan bergambar kadal ijo menuju rumahnya. Dan hanya orang buta dan tidak mau tahu rambu-rambu akan kesasar sampai hutan lindung di belakang rumah Kaki selo. Aku ssampai di rumah Kaki Selo tanpa kesulitan pada saat matahari menatap tegak lurus permukaan bumi.  
            Memasuki pelataran rumah Kaki Selo seperti masuk ke dunia lain, sepi, sunyi, namun memancarkan suasana kedamaian. Pohon-pohon besar melindungi pelataran dari tatapan sinar matahari. Sejumlah pranji atau sangkar kadal ijo dari bambu berjejer di sana sini mengelilingi rumah Kaki Selo. Empat pembantu menjaga dan memelihara dari empat penjuru arah mata angin sesuai asal kadal ijo itu. Bau khas kadal ijo “langu” menyebar bersama hembusan angin yang menghampiri tiap-tiap pranji atau sangkar kadal ijo itu.
            Salah satu pembantu Kaki Selo menemui aku menanyakan keperluan kedatanganku. Pembantu itu memaklumi dan mengatakan bahwa Kaki Selo sedang istirahat tidak boleh diganggu karena sejak pagi Kaki Selo kedatangan beberapa tamu minta ditambani penyakit boroknya. Aku menyempatkan ngobrol dengan keempat pembantu Kaki Selo.
            Empat pembantu Kaki Selo ngpbrol ngalor ngidul denganku. Tetek bengek diomongkan, dari keseharian Kaki Selo sampai ternak Kadal Ijo yang diambil dari empat penjuru mata angin. Kadal Ijo yang dari arah utara rumah dipelihara satu orang pembantu untuk menyembuhkan orang-orang berpenyakit borok dari arah utara, begitu seterusnya untuk arah mata angin yang lain. Kata pembantu juga, ada orang yang memberlakukan kadal ijo seperti kadal Mesir untuk vitalitas pria sama halnya dengan viagra. Tapi itu belum menjadi legalitas Kaki Selo, maksudnya Kaki Selo belum mengiyakan khasiat kadal ijo untuk yang lain selain penyakit borok.
            Dari cerita keempat pembantu Kaki Selo, ada salah satu yang menarik. Suatu ketika Kaki Selo kedatangan perempuan muda, cantik dan menarik. Perempuan itu pernah bersumpah kalau sembuh dari penyakit boroknya akan bersedia mengabdi menjadi istri Kaki Selo. Namun Kaki Selo telah lupa dengan sumpah yang diucapkan perempuan itu. Sebenarnya Kaki Selo tersentuh hati dan kejantanannya menghadapi perempuan itu dalam keadaan memelas dan meminta. Hal itu disadari benar oleh Kali Selo karena hati dan kejantanan seorang lelaki tidak mengenal usia lanjut selama fungsi organ tubuhnya masih bekerja dengan baik. Namun demikian Kaki Selo tidak serta merta meladeni sentuhan hati perempuan itu. Barangkali juga Kaki Selo telah teguh dengan sumpahnya ingin menjadi orang bermanfat tanpa mengorbankan harga dirinya, atau Kaki Selo telah membelenggu diri dengan tali-tali keyakinanya.
            Kaki Selo menyambut kedatanganku setelah menikmati istirahat yang cukup.  Kuceritakan maksud kedatanganku. Kemudian Kaki Selo menyampaikan beberapa hal hubungannya dengan kadal ijo di lingkungan desaku.
            “Mas, kadal ijo di desa sini sangat berarti sekali untuk nambani penyakit borok. Dulu di desa ini tiap keluarga ada yang terkena penyakit borok. Semenjak aku memburu, memelihara dan menangkarkan kadal ijo untuk penyembuhan penyakit borok, desa ini sudah terbebas dari wabah penyakit borok. Merebaknya penyakit borok biasanya muncul bersamaan dengan munculnya banyak kadal ijo. Di desa Sampeyan seperti itu, kan?”.
            Aku manggut-manggut. Aku menyampaikan bagaimana mengatasinya.
            “Sampeyan jangan khawatir, aku mau bantu Sampeyan mengatasi hal ini. Harus disosialisasikan terlebih dahulu penyembuhan borok dengan kadal ijo. Kedengarannya memang menjijikkan, tapi itu obat satu-satunya yang murah terjangkau masyarakat. Dan sampai pada saat ini aku belum menemukan obat borok yang lain”.
            “Cara menangkap kadal ijo?”
            “Pertama kita harus mengenal sifat kadal ijo yang suka berubah warna dengan cepat. Untuk menangkap kadal ijo harus dengan kadal ijo. Kadal ijo akan mendekat sesama kadal ijo manakala ada kadal ijo yang lain. Itu sifatnya, suka berkelompok dengan yang lain”.
            “Kalau begitu aku harus bagaimana?”
            “Sampeyan boleh membawa kadal ijo sejumlah yang kamu butuhkan”.
            “Ha ... ! Caranya?”
            “Karena kadal ijo mudah berubah warna dan menghilang dengan cepat, maka kita harus tahu kapan kadal ijo tidak dapat berubah warna. Kadal ijo tidak dapat berubah warna dan lamur matanya ketika masuk saat sandekala atau pergantian siang dan malam, ketika matahari mengakhiri perjalanannya sepanjang siang”.
            “Cara praktisnya?”
            “Ikat kadal ijo yang Sampeyan bawa dari sini di tempat yang sunyi. Olesi tempat kadal ijo diikat dengan minyak kadal ijo supaya kadal ijo yang lain terpengaruh dan merubung kadal ijo yang ada. Saat sandekala tiba Sampeyan tinggal menangkap saru persatu kadal ijo yang merubung”.
            “Minyak kadal ijonya?”
            “Gampang, aku sudah banyak membuat minyak kadal ijo untuk keperluan yang sama, nambani borok bagi orang yang merasa jijik mengkonsumsi kadal ijo, apa itu dimasak atau disate”.
            “Masih ada lagi?”
            “Oh, ya. Tentukan pusat pengendali di tengah-tengah desa atau di rumah Sampeyan. Pastikan arah mata angin untuk penentuan asal kadal ijo bagi penderita penyakit borok dari arah mata angin yang sama”.
            “Masih ada cara tersisa?”
            “Jangan lupa berdoa! Semuanya tidak berarti apa-apa tanpa kuasa-Nya”.
            “Biayanya?”
            “Ah, itu gampang. Kalau sudah ada hasilnya, baru Sampeyan pikirkan. Jer basuki mawa bea. Begitu, kan?”
            Aku mengiyakan. Aku membawa seluruh apa yang diberikan ole Kaki Selo. Tentu Kaki Selo menyuruh salah satu pembantunya untuk ikut terlaksana dan suksesnya penangkapan kadal ijo di lingkungan desaku. Dan Kaki selo menyarankan kalau ada kesulitan bisa menghubunginya lewat pensel yang dipegang para pembantunya. ***

            Aku menjadi seperti Kaki Selo. Segala apa yang dikatakan Kaki Selo aku lakukan, memburu, menangkap dan memelihara kadal ijo untuk melayani penyembuhan penyakit  borok di lingkungan desaku. Pada awalnya istri dan anak-anakku merasa jijik dengan kadal ijo itu, tetapi setelah mendatangkan imbalan berganda mendukung perekonomian keluarga mereka sangat akrab dengan kadal ijo-kadal ijo itu. Utamanya dalam penyembuhan orang-orang yang terkena penyakit borok.
            Belum genap satu tahun, wabah penyakit borok di lingkungan desaku sudah dinyatakan lenyap bebas penyakit borok. Imbasnya masyarakat menganggap aku sebagai orang yang paling berjasa. Mengalirlah berbagai bentuk penghargaan yang tak terduga, terutama berupa uang yang dapat aku gunakan membangun kelayakan, bahkan juga kemewahan dalam keluargaku. Bersamaan dengan itu, aku mengurangi aktivitas yang besentuhan dengan kadal ijo, bahkan aku ingin menghentikan sama sekali karena sudah jarang orang membutuhkan kadal ijo untuk penyembuhan borok. Dan aku sudah merasa cukup banyak dalam mengabdi mengangkat harga diri masyarakat, bebas dari penyakit borok.
            Lama aku bergelimang kelayakan hidup dari lisensi Kaki Selo menyembuhkan borok dengan kadal ijo. Selama itu pula aku melupakan Kaki Selo dengan janji-janjiku yang pernah aku ucapkan. Waktu itu aku berjanji akan membayar semua apa yang telah diberikan Kaki Selo, tapi tidak aku lakukan. Lisensi Kadal Ijo unutuk penyembuhan borok keuntungannya tidak aku alirkan kepada Kaki Selo. Aku dengan serakah menikmati sendiri dan aku tidak merasa ada beban apa pun perihal Kaki Selo dan Kadal Ijo. Sudah aku lupakan semua.
            Sudah dua minggu kematian Kaki Selo baru sampai kabarnya kepadaku. Katanya aku tidak boleh datang dan memberi penghormatan terakhir. Katanya aku tidak dapat dipercaya dan tidak dapat memegang janji. Ia tidak rela pada lisensi kadal ijo yang aku pakai untuk penyembuhan borok. Aku merasa banyak berdosa berhutang budi dan materi kepadanya.
            Aku tidak tahu harus berbuat apa untuk menebus dosa-dosa dan berhutang secara materi kepada kaki Selo. Sementara itu, sejak sepeninggal Kaki Selo, kadal ijo banyak muncul dan berkembang lagi di lingkungan desaku dan desa Kaki Selo. Sudah digariskan berkembangnya kadal ijo akan bersamaan merebaknya lagi penyakit borok. Kemudian orang beramai-ramai tanpa dikomando memburu kadal ijo dengan caranya sendiri untuk penyembuhan penyakit borok. Namun penyakit borok kali ini tetap mewabah dan kebal walaupun ditambani kadal ijo. Hanya orang yang berperilaku bersih tidak akan pernah terjangkit penyakit borok.


                                                                                                Kebarongan, 25 Mei 2008.








  
  
                 

Minggu, 19 Februari 2012


JENENGE WAKEM

            Jenenge Wakem. Wis sarjana. Mbuh sarjana apa, ora tau ngaku. Anake wong sugih, lan kayane mandan keturunan ningrat utawa darah biru. Jenengan Wakem dudu jeneng asline. Jeneng asline Siti Turmini, mbuh apane sing mini. Jenengan Wakem paraban kanca batire sing padha ora seneng maring klakuane sing ora nyenengna, dendam lan mbethithil contone. Wakem singkatan wanita kemayu, tegese ya anu ora ayu. Dheweke ora ngerti ana paraban jeneng kaya kuwe, lan jenengan Wakem suwe-suwe luwih dekenal tenimbang jenengan asline.
            Wakem umure wis ndhas-ndhasan telu, kurang rong tahun maning wis genep patang puluh tahun, tegese dadi prawan tua urung payu rabi. Jane tah Wakem kepengin cepet-cepet rabi, ningen wong lanang sing desengi rabi kabeh pada mundur teratur, jerene cangkem lan kringete mambu ora enak. Utawa nek ana wong lanang sing seneng, Wakeme sing ora cocog, jere ora level dudu kelase. Senengane Wakem malah karo bocah nembe brahi (BNB) utawa ABG, jere sing kepenak delomboni. Nyatane malah sewalike, Wakem sering kelombon. Nek Wakem wis metu duwite, ABG-ne lunga minggat ngadohi.
            Postur blegejede Wakem ora patiya dhuwur, sedhengan. Kulite sawo mateng. Raine lonjong, oval. Rambute kandel ireng, dawane sebahu. Matane bunder gedhe karo wulu mata sing ndeplik. Alise ireng tipis kaya wulan sabit mlengkung. Pipine montok karo derias kukul siji loro. Irunge mandan mancung. Lambene kandel sensual. Untune lemu-lemu lan sing ngarep mandan nongol meh ngluwihi lambene. Janggute bak lebah bergantung. Gulune mandan dawa derias untaian kalung emas sing gedhe. Kupinge caplang deriasi anting mas sing apik. Sekang gulu mengisor tekan sikil ora bisa degambarna sebabe gandhengan karo hal-hal sing sensitip lan ketutup. Paling-paling tangan karo sikile. Tangane sing kiwa pergelangane derias karo gelang keroncong sing gedhe kanti driji-driji sing molek kaya penari, lan tlapak tangan sing alus pertandha ora tau kerja abot. Kuku-kuku driji tangan lan sikile dicet abang kaya kulit mlinjo mateng. Oh, ya, sikile sing kiwa uga delengkapi karo kalung emas sing manis.
            Klangenane Wakem blanja lan mangan-mangan. Panganan sing desenengi Wakem yakuwe bakso sing detumpleki sambel meh seprapat porsi. Bisa baen sedinane Wakem mangan bakso lewih tekan telung porsi. Wakem ngerti banget bakul bakso sing baksone paling enak. Jere Wakem, tambah lemu bakul panganan tambah enak panganane. Sejen karo sastrawan utawa budayawan, tambah gering  tambah enak karyane denikmati sebabe akeh priyatine.
            Werna sing desenengi Wakem werna ireng. Kenangapa seneng werna ireng? “Werna ireng kuwe bagian sekang werna. Inyong seneng werna ireng sebabe bisa nutup noda. Werna ireng bisa dadi werna tantangan, sebabe ana gambaran konotasi sing negatip, kaya kambing hitam, dunia hitam, lembah hitam, daftar hitam lan liyane. Lan inyong tertarik werna ireng sebabe uga akeh sing demen, kaya hitam manis, mutiara hitam, hitam gula jawa, beras ketan ireng, black coffee, lan liyane”.
            Wakem kelebu wong wadon sing kreatip gole nyandhang. Dheweke gawe dhewek klambi-klambine kanti model-model sing up to date. Sing dadi prinsipe milih bahan klambi yakuwe kudu beda karo wong liya. Prinsip kiye detrapna nang Wakem kanti ngger tuku klambi nang nggon sing adoh lewih kang satus kilometer, supayane men ora nana wong sijiya sing ngembari klambine. Nek ana wong ngembari klambine nang lingkungane, cepet-cepet Wakem mbuang utawa mbakar klambi kuwe. Tumrape Wakem luwih apik debuang utawa debakar klambi kuwe tenimbang dewekna kanggo kesenengan wong liya.
            Istimewane Wakem yakuwe pinter gaul utawa nggolet batir. Gaul tumrape dheweke kaya panggilan sekang ati. Pinter gaul sapa wonge modale ya pinter ngomong. Kanti kepinteran ngomonge Wakem bisa gaul karo sapa baen. Intine Wakem dekenal nang sapa baen nang lingkungane. Mungkin nek Wakem mlebu nang dunia bisnis, dheweke desogna nang bagian ujung tombak kanggo nglobi langganane mbangun networking utawa jaringan kerja lan partnership. Utawa nek Wakem mlebu nang kepartean wis semestine depilih dadi juru kampanye dadi perangkap nggolet massa.
            Sekang pinter ngomonge Wakem kecebur mlebu maring jaringan usaha multi level marketing sing jerene bisa ngraup keuntungan cepet utawa instan. Kanti kepinteran ngomonge Wakem bisa nggiring wong-wong kon pada mlebu nandur modale. Sing kaya kiye ndadekna Wakem bisa mbawahi ranting-ranting sing ngucurna dana. Tambah akeh ranting sing tukul, tambah akeh Wakem nggole olih keuntungan. Kanti prestasi kuwe uga Wakem dewei sanjungan nang Boss multi level marketing hadiah mobil. Mbuh kenang apa, meneng-meneng wektu kuwe uga Wakem mutusna metu sekang bisnis MLM lan kedudukane dedol maring wong liya. Kaya-kayane Wakem ngerti apa sing arep kedaden, bisnis MLM  pirang-pirang tahun mengarep kolap lan bangkrut. Wakem dhewek ora ngerti kejerat ukum apa ora. Nyatane Wakem ayem baen mobilan maring ngendi ora.
            Ora derencana babar pisan Wakem ngedol mobile. Wakem ora ngerti nggo ngapa duite. Wong sing ngerti agi kepepet masalah dhuit teka maring Wakem nembung utang, ya tentune nganggo janjen ketulis mbaleknane lipat ganda. Kaya kuwe seteruse, bondong-bondong kaya barisan wong teka maring Wakem utang dhuit. Wakem ngrasakna kepenak lan enake sekang untunge nggandakna dhuite. Sekang kenikmatan kiye ndadekna getihe Wakem dadi panas nyebabna syarap-syarape ngobahna kelakuan sing ora apik. Kerak-kerak atos nutupi atine Wakem ngedohi sekang bebrayan sing apik. Raine Wakem wis ora sumeh maning nang bebrayan. Kesumehan nang Wakem mung sewates kanggo mbungkus perangkap wong-wong sing arep mlebu nyelang dhuite. Kaya kuwe, dhuit wis dadi Maha Dewa kanggo nentukna dalan uripe, dalan urip sing deyakini bisa nggo gantungan wong liya lan akeh untunge. Kabeh mau ndadekna Wakem dadi Boss Dhuit, nganti gawe cabang sing ora sethithik jumlahe nggo nglayani dhuite Wakem. Wah, pokoke Wakem keton hebat pisan.
            Ana wektune esuk ganti awan, awan ganti sore lan sore remeng-remeng ganti wengi. Wakem ngrasakna apa-apa dhewekan kudu derobah men karo wong liya. Mangsude Wakem ora kepengin terus-terusan dhewekan, kepengin nduwe bojo nggo ngrasakna bareng nang wektu seneng lan susahe. Napine ora gampang kanggone Wakem nggolet bojo sing ideal sekang wong wadon sing wis umur patang puluh lewih kanti rai sing pas-pasan lan ora ayu, karo maninge awake ginuk-ginuk lemu. Wong sing arep ngarah ya pikir-pikir, sing dearah apane? Nek ndeleng umure wis ora produktip, rentan nggo nggolet keturunan. Paling-paling nang segi donyane, wong lanang padha akeh sing ngiler kepengin kesawaban. Lan Wakem angel detebak morale kaya ngapa awit dhuit kanggone Wakem degolet kepenak pisan.
            Garise wong urip sing dejalani ora bakalan nggletak mblegejed, biasane ana usaha kanggo cara sing werna-werna men garise urip lewih ana maknane. Lan garise urip Wakem nggolet bojo dadi program sing utama. Kabeh usaha delakoni kanggo ngarah bojo. Usaha sing paling gedhe biayane kerja bareng karo dhukun sing mumpuni. Usaha dhukun uga ora nana kasile, ora nana wong lanang sing dedaftar dadi nominasi mlebu maring perangkape. Wis akeh banget dhuit sing mubral-mubral ora etungan kanggo usaha nggolet bojo. Sebanjure, sebab krasa kesel, Wakem mutusna mandeg dhisit nggole nggolet bojo, nglokro kepengin urip dhewekan baen.
            Nek esih percaya, cokane jodho ora usah degolet mengendi-endi, arep teka dhewek alon-alon napine klakon. Wis adoh banget nek deturut usahane Wakem nggolet bojo, depikir rasane kesel pisan. Ora denyana babar pisan wong sing ora kelebu nominasi nggolet bojo aweh pengarep-arep ngrisiki karo ukara-ukara sing ndemeni pisan tumrape Wakem. Dheweke sopire Wakem sing anyar lan ngaku esih “lan” utawa bujangan. Wakem dhewek nanggapi polahe sopire kuwe mandan-mandan alon ora patiya detanggapi. Wakem bingung antarane ya lan ora. Napine atose watu bisa gripis kenang tetese banyu sing terus-terusan. Wakem nglegoso ketelem ngrasakna endahe taman sing degelar nang sopire. Kembang-kembang padha obah lenggak-lenggok kedamu angin nembangna tembang asmara. Manuk-manuk, kupu-kupu lan kumbang-kumbang padha melu nembang nyambut dewa-dewi sing lagi ngedu panah asmarane.
            Rencana akad nikahe Wakem wis kesebar. Tanggapane wong beda-beda maring rencana kuwe. Ana sing nanggapi sinis utawa miring, “Gentawelan suwe nggolet bojo jebule mung olih sopire”. Napine nang sing nduwe respon positip, “Wis dadi garise ora usah pada werna-werna ora usah gegoh”. Nggo ngimbangi brita sing semebar, Wakem age-age cepet gawe undangan akad nikahe. Lan undangan dewatesi Wakem nggo wong-wong kelas menengah maring nduwur, lan siji loro nggo wong menengah maring ngisor.
            Perhelatan nikahane Wakem degelar gedhe-gedhean. Tobong tarub detekakna sing paling gedhe lan apik. Kanggo njagong temon penganten derias kraton desogna nang nggon sing paling ngarep ngadep jagongane tamu. Panggung orgen tunggal degelar nang ngarep sebelah tengen. Dejejer nggon panganan suguhan nang ngarep sebelah kiwa; ana soto, sate, bakso, es krim, es buah, dawet ayu,  lan panganan-panganan nyamikan lan buah-buahan. Nggon sing nggo njemput tamu desogna nang paling ngarep delengkapi buku tamu. Kotak sumbangan bentuk umah desogna nang sandhing penjeput tamu. Kru paket shooting film arep ngabadikna upacara pernikahane Wakem.
            Awan kuwe tamu-tamu wis pada teka, napine urung akeh. Acara akad nikah age-age cepet dewiwiti. Penghulu karep cepet-cepet dewiwiti sebabe penghulu uga arep nulis nikahane wong nang nggon liyane, sebabe uga wong nikahan nang wulan sing apik kuwe ora sethithik jumlahe. Prosesi akad nikahe enggal dewiwiti. Gending Kebogiro mbarengi penganten keloron mlebu maring nggon tempat pernikahan.
            Mbarengi prosesi akad nikahe Wakem, mbang bludus pada pating gedebug pating pecicil, ana serombongan wong sing padha serik nganakna demo utawa unjuk rasa, jumlahe kira-kira telung puluhan. Jere dheweke pada ngaku klakon delomboni lan gandheng karo utang piutange Wakem sing durung delunasi. Sing padha demo padha nggawa poster-poster tulisan sing isine werna-werna. “Wakem tukang nglombo! Balekna dhuite inyong!”, postere wong sing nglakon delomboni dadi pegawai negri.  Poster-poster liyane, ”Lunasi dhisit utange, nembe kawin!”, “Kawin aja ancik-ancik sengsarane wong liya”, “Wakem aja mung lamisan, omonge thok sing gedhe!”. Kuwe kabeh mau uneg-unege sing padha unjuk rasa. Lan pimpinane demo uga ngomong nganggo corong cilik, “Wakem, deleng wong-wong sing degawe lara atine nang ko, padha siap gawe polah apa baen! Nek perlu mbubarna pesta perkawinan kiye! Men ko dewek ngerti pada karo keciwane inyong kabeh sing digawe nang ko”.
            Kaya kuwe akad nikahe Wakem, derubesi nang pengunjuk rasa. Akad nikah sing dekarepna adhem ayem lan damai derubesi nang ontran-ontran pendemo. Ora nana pengamanan sing desiapna ndadekna sing padha demo padha polah sekarepe dhewek, kelebu mlebu maring nggon pesta pernikahan. Kabeh mau dadi nambahi ruwet. Siji-siji pendemo nganggo corong berorasi kanti suara seru pisan. Ora nana wong sing wani ngendeg polahe pendemo. Ora nana wong sing ngundang pehak keamanan setempat. Kabeh-kabeh tamu wis padha maklum karo keadaan kaya kuwe.
            Sekang situasi sing ribut kaya kuwe ujug-ujug ana wong wadon enom nggendong bocah cilik umur balita. Wong wadon kuwe age-age gagean mlebu melu rombongan pendemo. Ora nana wong ngerti wong wadon kuwe arep ngapa. Wong wadon kuwe ngrebut corong sing degawa pendemo. Karo suara sing seru lan emosi wong wadon kuwe ngumbar omongane.
            “Sedulur-sedulur! Akad nikah kiye ora olih keleksanan! Inyong bojo sing syah calon penganten lanang. Pak Penghulu kudu mbatalna pernikahan kiye!  Inyong nggawa surat nikah sing syah. Kiye, kabeh olih ndeleng lan neliti”, wong wadon kuwe mbeberna surat nikahe.
            Wakem ora bisa nahan pikiran lan perasaan sekang situasi sing ora dekarepna kuwe. Ora “Nyebut” ora Istighfar, Wakem lemes, semaput. Kru shooting film nyorot kabeh kedadeyan sing ana kaya drama sinetron sing agi degawe. Sebanjure ana wong sing ngomong, “Wakem, kiye kabeh ko sing nandur”.
                                                                                    Kebarongan, 22 Meret 2011